Eindhoven: de creatieve stad

Mark Migchels heeft het druk met de inrichting van het nieuwe onderkomen van zijn distilleerderij Bottle (motto: ‘A place for lucky bastards’, want zijn eigen merk dranken heet Lucky Bastards). Maar voor de vraag wat Eindhoven typeert, maakt hij graag tijd. Zijn antwoord: ‘Eindhoven is industrieel. Het is rationeel. Het is creatief. En het is gezellig. Eindhovenaren zijn aanpakkers.’ Migchels verwijst naar de multinationals die Eindhoven groot maakten: Philips en DAF. ‘En tegenwoordig hebben we Brainport Eindhoven en de technische universiteit. Daarin herken je de rationele instelling van Eindhoven en zijn inwoners. Tegelijkertijd heeft Eindhoven oog voor de esthetische kant van het bestaan, want het is dé designstad van Nederland. En tot slot is er de menskant, want ook het gemoedelijke typeert Eindhoven en de Eindhovenaren. Dat alles maakt deze stad tot een aantrekkelijke mengelmoes.’

Van Philips tot Brainport

Laten we bij het begin beginnen: de industriestad. Tot eind achttiende eeuw telde Eindhoven nooit meer dan tweeduizend inwoners, maar dat veranderde gigantisch met de Industriële Revolutie. De fabrieken (textiel, tabak, lucifers) trokken steeds meer werknemers. Uitblinker was gloeilampenfabriek Philips, die in de eerste vier decennia van de twintigste eeuw uitgroeide tot een bedrijf met tienduizenden werknemers, ongekend voor die tijd. Eindhoven groeide mee, tussen 1890 en 1920 van 19.000 naar 43.000 inwoners. De dorpen Woensel, Tongelre, Stratum, Gestel en Strijp sloten zich bij Eindhoven aan en vormen sindsdien één gemeente: zo maakte Philips Eindhoven ook letterlijk groot. De fabriekscomplexen van Philips rondom de Emmasingel (Lichttoren, Witte Dame, Admirant) en Strijp-S herinneren aan deze glorietijd.

Aan het eind van de twintigste eeuw gaat er een lichte schok door Eindhoven: Philips verplaatst zijn hoofdkantoor naar Amsterdam. Maar hoe ze vervolgens reageren, typeert ‘de aanpakkers’. Samenwerking tussen inwoners, overheid, onderwijs en bedrijfsleven leidt tot een nieuwe identiteit: Brainport Eindhoven is een regio die barst van de technologische en vernieuwende kennis én met veel maakindustrie. Denk aan een hightechbedrijf als ASML (maakt machines die onder andere worden gebruikt bij de productie van chips). De High Tech Campus (gevestigd op het terrein van het voormalige NatLab, het Philips natuurkundig laboratorium) en de Brainport Industries Campus in Noordwest-Eindhoven zijn hotspots voor (internationale) bedrijven en onderwijsinstellingen.

Na de gouden decennia aan het begin van de vorige eeuw onder Philips, beleeft Eindhoven eenzelfde bloeiperiode in de eerste twintig jaar van deze eeuw. Je ziet het in de cijfers: van 194.000 inwoners in 1980 tot ruim 230.000 in 2019.

Hip Woensel-West

‘Wied het onkruid uit je gedachten en laat het geluk bloeien.’ De spreuk op de ruit van plantenzaakje Le Freak Botanique op het Franklinplein past prima in de arbeidersbuurt Woensel-West anno 2020. Ook hier zie je dat Eindhoven met zijn tijd meegaat. Tien jaar geleden sloegen allerlei organisaties de handen ineen onder de noemer ‘Buurtonderneming’. De meest opvallende herstructurering vond plaats in de Voltastraat en de Galvanistraat. Via een monumentale poort aan de centraal gelegen Edisonstraat – die qua vorm herinnert aan een gloeilamp (uitvinding van Thomas Edison) –, betreed je nu een autovrij woongebied genaamd Volta Galvani, vol met kleurrijke woningen die de sfeer oproepen van de steden rond de Middellandse Zee.

Marjan Christ (40) woont hier graag. Sinds drie jaar is ze weer terug in Woensel-West, na 23 jaar elders. De buurt is nu ook positiever in het nieuws dan vroeger. ‘In de Edisonstraat zijn allerlei winkels gekomen, er is een hotel en er zit een tweedehandskledingwinkel. Daardoor komen er nu mensen van buiten de wijk naar Woensel-West.’ Een nadeeltje heeft het ook: er is soms geen parkeerplaats vrij bij haar voor de deur. Toch oordeelt Marjan positief: ‘Er wonen hier leuke mensen, dit is nog steeds een echte volksbuurt. Mensen staan buiten en voor je klaar,’ zoals ze het letterlijk formuleert.

De winkels die Marjan bedoelt, zijn de ‘Woensel WestSide Stores’, een rij winkels die het stadsdeel een hippe uitstraling geven. En er tegenover ligt de tweedehandskledingwinkel, YATVA, inclusief lunchroom. Hier vind je rijen en rijen kleding voor een originele, eigenzinnige outfit, inclusief tassen, hoeden, zonnebrillen, koffers, broches, oorbellen en ringen. En ingericht met tapijten,tafeltjes en lampenkappen in jarenzeventigstijl. Je komt ogen te kort.

Bottle en Stadsbrouwerij

Mark Migchels zei het al: in Eindhoven weten ze creativiteit en gezelligheid te combineren. En sommige ondernemers doen dat zo slim dat er een florerend bedrijf ontstaat. Migchels’ eigen Bottle is sinds kort gevestigd in de oude fabriek waar Campina jarenlang melk maakte. In het gedeelte dat hij zelf heeft betrokken – met fantastisch uitzicht op het kanaal pal voor de deur –, reden vroeger paard en wagen af en aan, want daar was de melkontvangst. Nu maakt Bottle hier onder andere gin, rum, likeuren en wodka. De eigenaar werkte jaren in de financiële dienstverlening. ‘Maar ik wilde liever met een tastbaar product bezig zijn. Nu ben ik bezig met prachtige ingrediënten en gave productieprocessen en ik kan veel invloed uitoefenen op het resultaat.’

Tot eind 2019 was Bottle gevestigd in de Schellensfabriek (een voormalige textielfabriek) en werkte het intensief samen met De Stadsbrouwerij, die in 2015 zijn deuren opende en waar een gelijknamig cafe/restaurant bij hoort. Hier worden de 100 Watt bieren gebrouwen. Er werken ruim dertig mensen onder leiding van het creatieve brein Rob (‘Ik ben Bourgondisch opgevoed’) Bours. Ooit was Bours geluidstechnicus en muzikant. Voor de lol volgde hij een brouwcursus. ‘Degene die de cursus gaf was zo enthousiast over wat ik bedacht, dat ik van die hobby mijn werk heb gemaakt. Nu bedenk ik allerlei creatieve bieren, liefst een beetje extreem, met bijvoorbeeld vanille of fruit.’ In het eigen café staan op dit moment 45 eigen gebrouwen bieren op de kaart, maar de brouwerij zet zijn bieren ook af bij horeca, supermarkten in de regio en groothandels.

Zowel bij Bottle als De Stadsbrouwerij brengen de eigenaren hun enthousiasme over met workshops, rondleidingen en proeverijen. ‘Ruiken, proeven, ervaren,’ noemt Mark Migchels dat.

Faam als designstad

Creativiteit kenmerkt niet alleen menig ondernemer in Eindhoven; de stad geniet ook wereldwijd faam als designstad. De Dutch Design Academy en de Dutch Design Week (op 120 locaties in de stad!) zijn een internationaal begrip. De werkplaats en expositie van designer Piet Hein Eek zijn een bezoek waard. En datzelfde geldt voor De Kazerne, dat bestaat uit acht luxe hotelkamers, twee restaurants, diverse expositieruimtes en een binnentuin. Hier lunch, dineer en slaap je temidden van wisselende kunstexposities van wereldklasse designtalent. Restaurant Benz staat onder leiding van de Zweedse chef Rasmus Olander, bij De Kazerne zwaait de Italiaan Giovanni Gabana de scepter. In laatstgenoemd restaurant waan je je dankzij de belichting op een filmset.

‘Wine, dine & design’ vind je ook bij TAC, tegenover het stadion van voetbalclub PSV. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, is dit Temporary Art Centre soberder van opzet dan De Kazerne. In de oorlog was dit een kantoor van Philips, waar Frits Philips zelf werkte, en ook de personeelswinkel was er gevestigd. Tegenwoordig zijn in het TAC tachtig(!) ateliers te vinden, waar (startende) kunstenaars hun creativiteit de vrije loop laten. Zelfs de bar en het restaurant zijn kunstwerken: van beeldend ontwerper Marsel Pott. Het TAC is ook een plek voor live muziek, exposities en feesten. ‘We doen het hier allemaal met beperkte budgetten,’ zegt producent Martijn Claessens, ‘maar dat komt de creativiteit alleen maar ten goede. Ons motto: alles kan, mits je met respect omgaat met het gebouw. Laatst heeft een kunstenaar een aantal muren zwart geschilderd. Dat maakte deel uit van een tijdelijk project. Daarna hebben we ze weer wit gemaakt.’ Aanpakken en creatief zijn. In Eindhoven doen ze het gewoon.