Technologiehistorie NXP goudmijn voor kunstenaars

In Nijmegen stond de eerste halfgeleiderfabriek van Europa, in 1953 startte Philips hier met de montage van halfgeleiders. Inmiddels is in de kelders van het huidige NXP een grote collectie aan machines en oude technologieën te vinden. Van diodes tot de eerste geheugenchips, die met de hand werden gemaakt. Of een metersgrote tekening, een soort metrokaart, waarop de infrastructuur van de eerste chip tot in detail is uitgetekend. 

Verstoffen

Zonde om die geschiedenis te laten verstoffen of zelfs weg te gooien. Een groep vrijwilligers, veelal gepensioneerde oud-werknemers, heeft zich de afgelopen decennia met hart en ziel over de collectie ontfermd. “Tegelijkertijd riep het de vraag op wat we er mee moeten doen”, vertelt Jan-Paul Kimmel, social responsibility manager NXP in Nijmegen. “Je kunt een enorme verzameling aan spullen met een mooi verhaal in de kelder opslaan, maar wat heb je daaraan?” Hoe vertaal je de technologische geschiedenis naar iets dat tegelijkertijd boeiend en inspirerend is om naar te kijken? 

Goudmijn

Met die vraag besloot NXP de opleiding Design, Art & Technology van Artez, in Arnhem te benaderen. Een groep studenten kwam vervolgens een kijkje nemen. “Een goudmijn! We zagen meteen de urgentie om dit te bewaren, al hadden we bij veel apparaten en onderdelen werkelijk geen idee wat het precies voor moest stellen”, vertelt Florian van Zandwijk, destijds vierdejaars bij Artez. “Maar hier lag de digitale revolutie in verhalen en apparaten voor het oprapen.” 

Afstudeerproject

NXP en Artez besloten de handen ineen te slaan, de vierdejaarsstudenten gingen aan de slag. Hun stage bij NXP werd hun afstudeerproject. De oud-werknemers legden uit hoe de techniek werkt en wat er te zien is. En de studenten vertaalden dit naar een installatie die de techniek laat zien en beleven. Dat roept veel meer op en maakt veel meer duidelijk dan simpelweg de oude materialen tentoonstellen aan het publiek. 

Chip-XL

“Vroeger was technologie veel zichtbaarder dan nu”, zegt Bram de Groot, jaargenoot van Van Zandwijk bij Artez. “Het menselijk ambacht en vernuft hebben geleid tot supersnelle chips van een abstractieniveau dat we bijna niet meer kunnen bevatten. De chips die nu in piepklein formaat in vrijwel alle elektronische apparaten zitten, werden vroeger met de hand gemaakt. Het was monnikenwerk waarbij verschillende grondstoffen zoals goud en koper gesoldeerd werden op een plaatje.” 
De Groot besloot deze eerste geheugenchips in het groot na te maken. Hij gebruikte kraaltjes als losse bits en verbond deze met draden aan elkaar. Een soort chip-XL. “Veel van deze oude technieken zijn van een grote artistieke schoonheid.”

Impact technologie

De hightechindustrie in Nederland is van het allerhoogste niveau. Van Zandwijk: “Het heeft onze infrastructuur, de inrichting van ons land, bepaald. Er is zoveel over te vertellen. Het is de geschiedenis van onze vooruitgang en die moet je goed bewaren.”
Van Zandwijk wilde met zijn installatie de impact van technologie op de maatschappij laten zien. “Ik heb meer de ethische dan de technische kant bekeken. Wat kunnen we tegenwoordig allemaal, maar ook wat kunnen we niet met de superslimme technologie? Kan beeldherkenningssoftware aan de hand van een geel hesje dat iemand draagt zien wat de intentie is van diegene? Heeft die persoon autopech of is hij aan het demonstreren tegen de maatschappij? Als mens kunnen wij dat onderscheid maken, maar kan een chip dit ook? Ik vond dat een interessant gedachte-experiment.”

Stichting LINK

De installaties van de studenten vielen in de smaak en werden bij NXP tentoongesteld. Dat werd het begin van meer. “De samenwerking met Artez is een waardevolle schakel die ons heeft geïnspireerd om onze materialen beter zichtbaar te maken”, zegt Kimmel. Onlangs werd een speciale stichting, stichting LINK, opgericht met het doel om de historische collectie van NXP en de installaties van de studenten van Artez samen te brengen. 

Expositie Artez

Van Zandwijk is ook lid van deze stichting, net als verschillende (oud-)medewerkers. “Ik ben inmiddels afgestudeerd. Maar ik vind het heel boeiend om na te denken hoe we deze technologische geschiedenis via kunst op een aantrekkelijke manier toegankelijk kunnen maken. Zo’n vertaling kunnen kunstenaars bij uitstek kunnen maken. De gesprekken die ontstaan met medewerkers en geïnteresseerden over de impact van deze industrie op de wereld is buitengewoon verrassend.” Ook de gemeente Nijmegen is enthousiast. Kimmel: “We denken samen na over exposities, tijdelijk of permanent, dat weten we nu nog niet. Maar we gaan er in elk geval meer werk van maken.”