Niets werkt meer zonder een chip!
Semicon staat hoog op de agenda in de Brainportregio. Maar wat is semicon nu eigenlijk, en wat gebeurt er in de regio rondom dit onderwerp? Voor veel mensen is het nog een ver-van-mijn-bedshow. Wat begon als een ‘moeilijk te doorgronden industrie’, groeide voor Astrid van Deelen en Naomie Verstraeten uit tot een wereld vol innovatie, samenwerking en menselijke verhalen. Vanuit Brainport Development zij zijn nauw betrokken bij het industriebreed gedragen Semicon-programma.
“Als wij met onze collega’s praten, blijkt dat veel mensen eigenlijk niet goed weten wat semicon is”, aldus Astrid van Deelen (43). Naomie Verstraeten (50) vult aan, “dit geldt overigens niet alleen voor onze collega’s maar voor heel veel mensen”. Dus aan het begin van dit interview toch maar even een begripsbepaling. ‘Semicon’ verwijst naar de halfgeleiderindustrie, de ‘semiconductor industrie’. Die bestaat uit de productiebedrijven van halfgeleiders voor elektronische chips, hun toeleveringsketen, en onderzoeksinstituten en onderwijsinstellingen die nieuwe chips ontwerpen en ontwikkelen.
“En dan volgt natuurlijk de vraag wat semiconductors, ofwel halfgeleiders, ofwel chips eigenlijk zijn.” Van Deelen verwijst graag naar een verhelderend filmpje van Het Klokhuis. In het kort komt het erop neer dat een chip een mini elektrische schakeling is die van alles kan aansturen. Dat gebeurt in drie fases: waarnemen, nadenken en actie ondernemen, in die volgorde. Het filmpje illustreert dit aan de hand van de ruitenwissers van een auto: de chip neemt waar dat het regent, denkt na over wat er moet gebeuren (ruitenwisser aan? welke snelheid?), en gaat over tot actie: de ruitenwisser gaat aan.
Het is een eenvoudig voorbeeld, maar ondertussen zitten chips in smartphones, rekenmachines, auto’s, wasmachines, medische apparatuur, ga zo maar door… “Chips worden steeds kleiner en kunnen steeds complexere vraagstukken oplossen. In deze ontwikkeling neemt Nederland een belangrijke plaats in. De Brainportregio huisvest maar liefst 68% van de Nederlands semiconbedrijven! Semicon is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een ‘Industry of Industries’, wat vroeger een basisindustrie zou worden genoemd. “Er is eigenlijk geen apparaat meer denkbaar zonder een chip”, aldus Verstraeten.
A right to play
Van Deelen en Verstraeten zijn bij Brainport Development voor hun collega’s hét aanspreekpunt als het om semicon gaat. Het vormt de verbinding tussen hun twee teams daarom hebben ze al een aantal keren een presentatie over het onderwerp gegeven. Gevraagd naar hun drijfveren, valt het even stil: beiden zijn ze al lang verbonden aan economische ontwikkeling en het technologisch DNA van de regio waar semicon van oudsher onderdeel van uitmaakt dat ze er haast vergroeid mee zijn geraakt, ieder op haar eigen vakgebied. En, zoals vaker bij onderwerpen waar je je in verdiept, hoe meer je ervan weet, hoe leuker en interessanter het wordt, en dat is natuurlijk een zeer legitieme drijfveer.
De Eindhovens Van Deelen, afgestudeerd als economisch geograaf, geeft binnen Brainport Development leiding aan het team Onderwijs & Arbeidsmarkt. Verstraeten, geboren en getogen in Suriname, kwam op haar achttiende naar Brabant om fiscale economie en beleid & organisatie wetenschappen te studeren. Zij geeft leiding aan het team Innovatie & Technologie bij Brainport Development.
Waar Astrid de lijnen uitzet richting onderwijs en arbeidsmarkt, zorgt Naomie ervoor dat de innovatieagenda klopt met wat bedrijven echt nodig hebben. “We leren van elkaar”, zegt Naomie. “Astrid kijkt met de blik van talent, ik met de blik van technologie, en ergens in het midden ontstaat de magie.”
Verstraeten heeft in 2022 uitgebreid onderzoek gedaan naar de Nederlandse semicon industrie en daarbij ook gekeken naar de rol van Nederland binnen Europa. De Europese semicon streeft naar een zo groot mogelijke autonomie: de coronacrisis en de globale politieke spanningen hebben eens te meer duidelijk gemaakt hoe belangrijk onafhankelijkheid op dit gebied is.
“Nederland heeft, zoals je dat noemt, a right to play en dan vooral de Brainportregio”, aldus Verstraeten. “Maar dat wil niet zeggen dat Nederland de hele productieketen van semicon zelf in huis hoeft te hebben. Er zijn drie competenties waarin Nederland uitblinkt en een grote voorsprong heeft op ons omringende landen, te weten Chipontwerp (denk aan NXP, Axellera AI), Equipment, ofwel het maken van machines om chips te produceren (denk aan ASML) en ten derde Packaging, het verpakken van meerdere kleine chips in één slim pakket, zodat de chips kunnen communiceren met andere onderdelen in een apparaat (denk aan Fonontech, Neways). Deze drie competenties zijn heel goed vertegenwoordigd in onze Brainportregio. Maar liefst zo’n zeventig bedrijven! Dat is uniek, en daar mogen we best trots op zijn”.
“De productie van chips zelf echter, is hier minder ontwikkeld. De vraag is natuurlijk of je dat in een klein en dichtbevolkt land als Nederland wel moet willen: de productie van grote volumes chips vergt veel ruimte en energie. In Nederland zijn er wel een paar bedrijven die geavanceerde chips produceren, zoals de fotonische chips van Smart Photonics. Gezien de geopolitieke ontwikkelingen is de Europese context belangrijk voor ons, mede daarom hebben we de aanvraag voor het Nederlandse Chip Competence Center (CCCNL) inhoudelijke gecoördineerd en namens zeven landelijke partners ingediend bij de Europese commissie. In 2023 is de EU Chips Act, het Europese wetgevingspakket waarmee de EU haar halfgeleiderindustrie wil versterken in werking getreden. Hiermee kwamen subsidies beschikbaar voor chipfabrieken, innovatie, proeffabrieken en de Europese Chip Competence Centers. Ieder EU-land heeft een Chip Competence Center, het doel is een one stop shop voor alle Nederlandse bedrijven, coördinatie en samenwerking tussen de verschillende Chip Competence Centers in Europa om kennis te delen, een unieke samenwerking!”
De CCC’s registreren welke competenties er in de verschillende Europese landen aanwezig zijn en hoe die op elkaar af te stemmen. Het CCCNL in Nederland is sinds kort operationeel.
Talent
Chipontwerp, equipment en packaging: Astrid benadrukt hoe belangrijk talent is voor de ontwikkelingen in de Semicon. Er wordt voorzien dat Europese semicon in de komende jaren enorm zal groeien. “Ons Competence Center kijkt voortdurend naar talent. Zonder talent begin je niets.”
Van Deelen vertelt over het Versterkingsplan Micro Chip Talent, in bredere kring bekend onder de naam Beethoven. “Project Beethoven verwijst naar een grootschalig investeringsprogramma van de Nederlandse overheid en de Brainportregio, dat in 2024 is gestart met als doel de microchipindustrie te versterken en de leefbaarheid te verbeteren. Voorzien wordt dat er in de Brainportregio de komende jaren zo’n 26.000 mensen nodig zullen zijn om de groei in de semicon te ondersteunen”.
Van Deelen: “In de komende zes jaar werken de onderwijsinstellingen er hard aan om zo’n 5000 extra afgestudeerde studenten met een semicon gerelateerde opleiding de arbeidsmarkt op te laten stromen. Het gaat dan om studenten op alle niveaus, mbo, hbo en universitair. Ook internationale studenten vormen hierbij een belangrijke doelgroep. De opgave is zo groot dat we dit als regio ook niet alleen kunnen, we werken nauw samen met onderwijsinstellingen over de grenzen van de Brainportregio heen.
Semicon is aan snelle veranderingen onderhevig, en daarom is het zaak om bij te blijven. Een leven lang ontwikkelen is cruciaal. In dat kader kijken we ook wat bij- en omscholing voor ons kan betekenen. Samen met diverse stakeholders werken we aan de Brainport Academy, een platform waar vraag en aanbod voor om- en bijscholing in de semicon bij elkaar moet komen. De doelgroep is divers van statushouders en mensen in de bijstand tot professionals in de semicon. Al het talent is welkom!”
Een ander belangrijk punt is natuurlijk de vraag vanuit de semiconbedrijven zelf: wat hebben zij aan geschoold personeel nodig en hoe kunnen de onderwijsinstellingen daarin voorzien?
“Al gaat het om systemen, machines en chips, het blijft mensenwerk!”, besluit Naomie glimlachend. “Het zijn mensen die samenwerken, leren, fouten maken en opnieuw proberen, dáár draait semicon om. Verder is de onderlinge afhankelijkheid van de bedrijven groot en zal steeds groter worden. En daarom zijn samenwerking en initiatieven om die te coördineren, zoals het ChipNL Innovatieprogramma en de ChipNL Competence Centre van groot belang. En het mooiste is: we doen het samen, als regio. Dat maakt Brainport uniek”.